Gilles van Berlaymont

Gilles van Berlaymont
	ca. 1540 – 1579
Stadhouder van Friesland, Groningen, Drenthe, Overijssel en Lingen (Filips II)
Periode	1572 – 1573
Voorganger	Karel van Brimeu
Opvolger	Caspar de Robles
Stadhouder van Gelre en Zutphen
Periode	1572 – 1576 (Filips II); 1576 – 1577 (Staten-Generaal); 1577 – 1579 (Filips II)
Voorganger	Karel van Brimeu (Filips II)
Opvolger	Jan van Nassau (Staten-Generaal)
Stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht (Filips II)
Periode	1574 – 1579 (plaatsvervangend)
Voorganger	Filips van Noircarmes
Stadhouder van Namen en Artesië (Filips II)
Periode	1578 – 1579
Voorganger	Jan van Croÿ (Namen); Ferdinand van Lannoy (Artesië)
Opvolger	Florent van Berlaymont
Vader	Karel van Berlaymont
Moeder	Adriana van Ligne-Barbançon

Gilles van Berlaymont, heer van Hierges (ca. 1540 - Maastricht 18 juni 1579), was een 16e-eeuws edelman, militair en staatsman. Hij was stadhouder onder Spaans bewind van verschillende gewesten van de Habsburgse Nederlanden.

Familie

Gilles van Berlaymont was de zoon van Karel van Berlaymont en Adriana de Ligne Barbançon. Twee van zijn broers, Florent en Claudius, waren eveneens belangrijke militairen uit de beginperiode van de Tachtigjarige Oorlog. Een andere broer, Lodewijk van Berlaymont, was bisschop van Kamerijk.

Loopbaan

Gilles onderscheidde zich bij het Beleg van Valencijn (december 1566 - maart 1567) onder het bevel van de Spaanse legeraanvoerder Filips van Noircarmes. De belegering van Valencijn, samen met de Slag bij Wattrelos en de inname van Doornik, wordt gezien als het eerste gewapende treffen in de opstand van de Nederlandse gewesten tegen het Spaanse gezag, wat een jaar later zou leiden tot de Tachtigjarige Oorlog.^[2] In april 1567 werd Gilles de eerste militaire gouverneur van Maastricht, toen die stad garnizoensstad werd. Maar na twee maanden al moest hij plaats maken voor de Duitse edelman Philip van Eberstein, die zijn eigen militaire bezetting meebracht. In hetzelfde jaar werd hij, net als zijn vader, lid van de Raad van Beroerten,^[3] en werd vervolgens een belangrijke hulp van Alva en Requesens bij diverse militaire operaties.

In 1572 werd Gilles toegelaten tot de Orde van het Gulden Vlies en stadhouder van Friesland, Groningen, Drenthe en Overijssel (1572-1573), en kort daarop tevens van Gelre en Zutphen (1572-1578). In 1574 werd hij plaatsvervangend stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht (1574-1577).^[4] Als ‘mestre de camp’ van het Spaanse leger deed hij in 1574 een inval in West-Friesland. Na een kort Beleg van Oudewater veroverde hij in 1575 Oudewater, dat hij liet platbranden.^[2] In maart 1576 schetste hij in een brief aan de Raad van State de miserabele toestand in zijn gewesten.

Zoals velen sloot Gilles zich na de Spaanse Furie aan bij de opstandige Staten-Generaal. Dit deed hij op 15 oktober 1576, en 19 oktober schreef hij een brief aan Boussu om hem over te halen hetzelfde te doen.^[5] Gilles gaf echter, net als zijn vader, de nieuwe landvoogd Don Juan zijn vertrouwen door de Unie van Brussel te tekenen. Opnieuw samen met Boussu veroverde hij Kasteel Vredenburg op het daar achtergebleven Spaanse garnizoen.

Daarna echter nam hij deel aan Don Juans machtsgreep door mee de Citadel van Namen te veroveren (24 juli 1577) en daarna namens Don Juan zich meester te maken van de vesting Charlemont te Givet. Voor deze trouw werd Gilles beloond met hoge Spaanse posities, al verloor hij zijn stadhouderschappen in de nu opstandige gewesten Holland, Zeeland, Utrecht, Gelre en Zutphen.^[1] Op 2 september 1577 werd hij lid van de Raad van State. In 1578 werd Gilles, als opvolger van zijn overleden vader, baron van Hierges en stadhouder van Namen en Artesië.

Gilles van Berlaymont sneuvelde ten slotte tijdens het Beleg van Maastricht (1579).

Voorouders

Voorouders van Gilles van Berlaymont
Overgrootouders	Michiel I van Berlaymont (1437-1483) ∞ 1462 Joanna d'Orley (-)	Willem van Berault (1430-1485) ∞ Margaretha van Premilhac (-)	Willem de Ligne Barbançon (1450-1515) ∞ Anna Adriana van Halewijn (1455-)	Cornelis van Glymes (1458-1510) ∞ Maria Margaretha van Zevenbergen (1460-1529)
Grootouders	Michiel II van Berlaymont (-1516) ∞ Maria van Berault (-)		Lodewijk de Ligne Barbançon (1490-1540) ∞ Maria van Glymes (1495-1566)
Ouders	Karel van Berlaymont (1510-1578) ∞ Adriana de Ligne Barbançon (-)
Gilles van Berlaymont (1540-1579)

Bronnen, noten en/of referenties

Baelde, M., 'Berlaymont, Gilles van, baron van Hierges' (on-line tekst)
Graaf, R.P. de (2004) Oorlog mijn arme schapen. Een andere kijk op de Tachtigjarige Oorlog, 1565-1648
Tettero, M., 'Gilles van Berlaymont, heer van Hierges, vecht in Holland, Utrecht, Gelderland en Overijssel' (on-line tekst)
Ubachs, Pierre J.H., en Ingrid M.H. Evers (2005): Historische Encyclopedie Maastricht. Walburg Pers, Zutphen / RHCL, Maastricht. ISBN 90-5730-399-X

↑ ^a ^b ^c ^d ^e Het is politiek niet geheel duidelijk welke invloed Gilles formeel en feitelijk had in deze vijf gewesten tijdens zijn korte rebellie en na zijn terugkeer in Spaanse dienst in 1577. Men zou vermoeden dat hij Willem van Oranje, die al bij de Eerste Vrije Statenvergadering in 1572 door Staten van Holland erkend was als stadhouder, in zijn 9 maanden aan Staatse zijde daarin ook wel zou hebben erkend, maar wellicht sinds juli 1577 wederom het stadhouderschap van Holland, Zeeland en Utrecht heeft opgeëist in naam van de koning. In 1578 werd Oranjes broer Jan van Nassau door de Staatse landvoogd Matthias van Oostenrijk aangesteld als vervanger van Gilles voor Gelre en Zutphen; omdat Matthias echter niet als landvoogd erkend werd door Filips II is het waarschijnlijk dat Gilles door Filips II ook daar in zijn ambt werd gehouden. Militair had Gilles na 1577 echter totaal geen controle over zijn gewesten met uitzondering van delen van Opper-Gelre, zoals Roermond.
↑ ^a ^b Encarta-encyclopedie Winkler Prins (1993-2002) s.v. Berlaymont. Microsoft Corporation/Het Spectrum.
↑ Ubachs/Evers (2005), p. 67: 'Berlaymont, Gillis van'.
↑ Na de gevangenneming van Maximiliaan van Hénin-Liétard door de Watergeuzen in oktober 1573 werd Filips van Noircarmes stadhouder, maar hij overleed in maart 1574. Gilles werd als (plaatsvervangend) stadhouder benoemd, en in oktober 1574 gehuldigd in Amsterdam (zie on-line biografie op www.dbnl.org). Gearchiveerd op 28 augustus 2022.
↑ A.J. van der Aa, Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek (1937) s.v. "Boussu".

[na_1576-1] Het is politiek niet geheel duidelijk welke invloed Gilles formeel en feitelijk had in deze vijf gewesten tijdens zijn korte rebellie en na zijn terugkeer in Spaanse dienst in 1577. Men zou vermoeden dat hij Willem van Oranje, die al bij de Eerste Vrije Statenvergadering in 1572 door Staten van Holland erkend was als stadhouder, in zijn 9 maanden aan Staatse zijde daarin ook wel zou hebben erkend, maar wellicht sinds juli 1577 wederom het stadhouderschap van Holland, Zeeland en Utrecht heeft opgeëist in naam van de koning. In 1578 werd Oranjes broer Jan van Nassau door de Staatse landvoogd Matthias van Oostenrijk aangesteld als vervanger van Gilles voor Gelre en Zutphen; omdat Matthias echter niet als landvoogd erkend werd door Filips II is het waarschijnlijk dat Gilles door Filips II ook daar in zijn ambt werd gehouden. Militair had Gilles na 1577 echter totaal geen controle over zijn gewesten met uitzondering van delen van Opper-Gelre, zoals Roermond.

[Encarta-2] Encarta-encyclopedie Winkler Prins (1993-2002) s.v. Berlaymont. Microsoft Corporation/Het Spectrum.

[3] Ubachs/Evers (2005), p. 67: 'Berlaymont, Gillis van'.

[4] Na de gevangenneming van Maximiliaan van Hénin-Liétard door de Watergeuzen in oktober 1573 werd Filips van Noircarmes stadhouder, maar hij overleed in maart 1574. Gilles werd als (plaatsvervangend) stadhouder benoemd, en in oktober 1574 gehuldigd in Amsterdam (zie on-line biografie op www.dbnl.org). Gearchiveerd op 28 augustus 2022.

[5] A.J. van der Aa, Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek (1937) s.v. "Boussu".

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]